Comunidades Ancestrales de la Sierra Santa Cruz demandan inscripción de 246 caballerías de tierra a su nombre

vista-general-parte-sierraEn Guatemala recuperar la Madre Tierra por sus legítimos dueños (los pueblos indígenas), es un proceso que puede ser tardío, que involucra, a cientos o miles de familias indígenas y campesinas, organizaciones defensoras de derechos individuales y colectivos de estos sectores y la implementación de estrategias o planes de trabajo. El caso de recuperación del territorio de la Sierra Santa Cruz ubicada entre los municipios El Estor y Livingstón Izabal, es un ejemplo de cómo finqueros, militares y empresarios, usurpan tierras ancestrales y luego las registran a su nombre, contratando abogados inescrupulosos y comprando voluntades en el Registro General de la Propiedad. Este proceso también refleja la incapacidad de la institucionalidad agraria de agilizar el acceso a la tierra para los pueblos originarios, cuando son ellos los que han demostrado que son los legítimos dueños, porque desde tiempos inmemorables han habitado, trabajado y cuidado su territorio.

14 comunidades Maya Q’eq’chi’ de la Sierra Santa Cruz del municipio El Estor, Izabal, sostuvieron una reunión de seguimiento al proceso de recuperación legal de su territorio con representantes de la Secretaría de Asuntos Agrarios, SAA, el Fondo Nacional de Tierras, Fontierras, el Registro de Información Catastral, RIC, y la Procuraduría General de la Nación, PNG. La mencionada reunión se llevó a cabo el 27 de marzo del presente año en la ciudad capital.

55613113_2205628279753454_6740701023586746368_nLos líderes comunitarios solicitaron a los funcionarios que se registren 246 caballerías de tierra a su nombre, ya que la Corte de Constitucionalidad, CC, los reconoció como dueños ancestrales y legítimos de ese territorio en un Amparo Definitivo que les otorgó la máxima corte en el año 2015.

La respuesta de la institucionalidad agraria, fue que en base a la Ley, este territorio debe pasar a nombre del Estado de Guatemala y luego por vía de la regularización de tierras del Fontierras, se registrarían a nombre de las familias y su Consejo de Comunidades Ancestrales Maya Qéqchi´ de la Sierra Santa Cruz. Este Consejo fue reconocido por la municipalidad de El Estor el 10 de diciembre 2018, según consta en el Libro Cinco de Reuniones Ordinarias de dicha comuna.

Antecedentes del caso

Desde finales del siglo pasado, las 246 caballerías de tierra que conforman la Sierra Santa Cruz fueron usurpadas y registradas anómalamente a nombre de finqueros, militares y empresarios madereros, quienes explotaban los recursos naturales sin ningún control. Mientras tanto las comunidades ancestrales eran cada vez más desterradas de su territorio.

Amparo Sierra Santa Cruz 110Ante esta situación, el Comité de Unidad Campesina –CUC- implementó un litigio estratégico con el cual se comprobó la situación jurídica de las tierras y con un proceso de organización de las comunidades ancestrales, apoyado comunicación estratégica se logró que a nivel nacional e internacional se conociera cómo algunos finqueros, militares y empresarios les han arrebatado ilegalmente tierras al pueblo Maya Q´eqchi´ de El Estor y Livingstón, Izabal.

Como parte de la lucha social y jurídica, el CUC y las ocho comunidades ancestrales de la Sierra Santa Cruz ,presentaron el 29 de agosto de 2012, un amparo ante la Corte Suprema de Justicia en contra de los finqueros, militares y empresarios usurpadores. El 20 de noviembre de 2013, la CC otorgó un amparo parcial a favor de las comunidades; y el 15 de diciembre de 2015 esta misma Corte, Otorgó un amparo definitivo en donde se reconocen como dueños legítimos y ancestrales a las familias Maya Q´eqchi´ que habitan en la Sierra Santa Cruz.

Amparo Sierra Santa Cruz 001Con la sentencia definitiva de la CC, las tierras de la Sierra Santa Cruz, quedaron inamovibles lo que significa que no se pueden vender. Cabe resaltar que el amparo benefició no solo a las ocho comunidades amparantes, sino a todas las que se encuentran asentadas en la Sierra Santa Cruz, que son 27 en total.

Como parte del proceso de organización y acompañamiento jurídico que el CUC brinda a 12 comunidades de las 27, se lleva una mesa de negociación con la institucionalidad agraria del país, para agilizar la inscripción de dichas tierras a nombre de sus legítimos dueños. Este proceso inició en marzo de este año. La próxima reunión está programada para el 26 de abril.

Por: José Cubur y Alexander Xi

Traducido al Q´eqchi´

Li jun xil k’aleb’aal sa’ li sieer sant cruz nekex tz’ama chi ru li chaaq’raab lix tz’iib’aankil li kiib’ roqk’aal rik’in wuq’ub’ roxk’aal xk’ijal li ch’ooch’ sa’ xk’ab’a’eb li k’iila k’aaleb’aal.

Sa’ li q’a tenamit waatemaal reechaninkil x ka’ wa li qa na’ch’ooch’ xb’aan naq lao laj echal re li q’a na ’aj lao laj ralch’ooch’, ja’an jun xb’ejil li ki b’aanumank ab’aan ki b’ay xb’aanunkil, xb’aan naq xex k’erib’rub’el jun oq’ob’ chi poyonam aj k’aleb’aal aj ralch’ooch’ , li ch’uut li molan laj ralch’ooch’, yalaq chan ru lix yalok q’e.  aj tij manaq laj tz’ilol chaq rab chi li ch’uut chi raq’al lix k’a’uxeb’ a’an naq ak xex k’uub’ jun xk’anjeleb’ a’an nak, reechaninkil xka’wa lix ch’ooch’eb’ li komon aj sieer sant cruz, li na tawlinak sa’ li tenamit wakax ha’, ut sa’ li tenamit liiws sa’ lix teep isawal, ja’an jun xk’utb’esinkil naq li b’ioom malaj laj k’ak’alenel tenamit l ut li nim xwankil nekex maq’ chi q’u lix ch’ooch’eb’ li q’a xe’tonil yuwa’ ut neekex k’e sa’ xk’aab’a’eb’ ut nekex xsik chaq laj na’onel chaq rab’ li nekex raahiin ru li tumin ut neke’ loq’e’ ut neke’ tuminaak rujeb’ re naq tex b’anu li neke’ye’re rik’ineeb’ lix rahoom b’ar wi’ li neke’ tz’iib’aak sa’ xk’ab’a’eeb’ li na’jeej .ja’an yo chi b’ejek xb’aaaneb’ laj tz’ilolchaaq’rab’ te’ raj texmaq’ lix ch’ooch’eb’ laj ralch’ooch’, xb’aan naq’ ja’neb’ xex k’ul chaq’ li tawaasiik xb’aneb’ laj puub’, ut jo’ kan naq ja’ neb’ aj echal re li loq’ laj na’ ch’ooch’, xb’aan naq jun xil q’e kutan rokikeb’ sa’ li ch’ooch ut jo’kan naq ma ani ta ruuq chi isinkeb’ re aran aran chik yookeb chi awk ut chi k’anjelaak ut ja’neeb’ chik li neke’ ilok re sa’ li hoonal anaj wan.

Li Kaalaju chi k’aaleb’aal maay aj Q’eqchi’ li neke’ tawlimank sa’ li sieer sant cruz sa’ xteepal li tenamit wakax ha’ isaawal, xe’ wank sa’ jun li k’uub chi rix k’eeb’al chi b’eejek naq’ toj te’ reechaninkil lix ka’ wa wiichik lix ch’ooch’eb re naq te’ k’eje’q re chi tz’aq’al wanq’aaq’ chik lix huul ruk’ineb’, us xe’ wank rooch b’een laj tz’iib’ awinel ut laj k’uulanel tumin re li tenamit chi rix li ch’ooch’ ut laj tz’ilool chik li na’jeej ut li neke’ tz’iib’ank k’ab’a’b’ej chi rix li ch’ooch’ ilol sutam jo’ xq’a ye li k’uub xwank sa’ wuuq’ub’ xkak’aal xb’e li po maars sa’ li ch’iab’ a’in won ko’ sa’ xnimal li q’a tenamit .

Eb’ laj k’amol b’e sa’ li k’aaleb’aal nekex tz’aama chi ru li neke’ k’anjelak naq tex tz’iib’a li kiib’ wuq’ub’ ro’k’aal rik’in roxk’aal xk’ijal li ch’ooch’ te’ tz’iib’aaq sa’ xk’ab’a’eb’ li k’aaleb’aal, xb’aan naq’ laj raq’ol atin ut laj tz’iilool chaq’ rab’ kix k’e retal naq’ li k’iila k’aaleb’aal ja’ neb’ aj echal re lix k’iijal li ch’ooch’ ut li kix b’aanu naq xnat’ naq ink’a’ raj te’ rujank’ chi reechaninkil li xk’ijal li ch’ooch’ xex b’aanu sa li ch’iab’ kiib ’oq’ob’ rik’in jo’laju.

Lix sumenkil li patz’om li kix k’e laj tz’iilol rix chaq’ rab’ a’an naq’ ink’a’ ta rujanq’ ta q’a k’e sa’ xk’ab’aa’eb’ li k’aaleb’aal us naq’ taq’a k’e sa’ xk’aab’a’ li chaq’ rab’ re lix na’ li q’a tenamit waatemaal, ut chi rix a’an jun xb’ejil ta q’a k’e rilb’al li loq’ laj ch’ooch’ naq tex tz’iib’a li na’jej sa’ xk’ab’a’aeb’ li k’iila k’aleb’aaal ut wankeb’ chik ch’uut aj roolomanel ralch’och’ maay aj q’eqchi’ sa’ li sieer sant cruz ja’neb’ chik li ch’uut li neke’ k’amok b’e sa’ lio k’aleb’aak chik xb’aan lix teep wakax ha’ xe’ tz’iib’aak sa’ li lajeeb’ xb’e li po tisyemr sa’ li chiab kiib’ oq’ob’ rikin waj xaq’ laju, jo na tawmank li retalil sa’ li hu re li hoob’ chi ch’uub sa’ rajlankil li k’aleb’aal jo’ xq’a ye.

Sa’ roso’jik li q’e kutan numjenak, kib roqal rik’in wuq’ub’ xkak’aal xk’ijal li ch’ooch’ li wankeb’ re laj sierr sant cruz li xe’ maq’e’ chi rujeb’ ut xex tz’iib’a chi rixeb’ li b’ioom chi kama’an yal chi atin ink’a’ us ut jo’ keb’ aj wi’ laj ilol tenamit ut jo’keb’ aj wi’ li wankeb’ xtumin li neke’ camsink li che’, xb’aanaq’ ja’neb’ li yokeb’ chi t’anok re li loq’ laj che’ k’ajam ut tawasinkil li loq’ laj tz’uul taq’a yal nekex taq’ larib’. Ab’an li k’iila k’aleb’aal laj echal re li loq’ laj ch’ooch’ ut ja’neb’ chik neke ilok re lix na’jeb’.

Naq toj maji’ na wank li ch’aaj li ch’uut li molam aj ralch’ooch’ CUC xyiib’ lix b’ejel sa’ jun q’e kutan b’ar wi’ a’an kix yiib’ li ch’a’ajkilal chi rixebi li k’ila k’aleb’aal, ut yiib’ lix huul lix na’jeb’ ut ja’an jun ru lix k’anjel li ch’uut aj kolol rix aj ralch’ooch’ chi rixeb’ li k’aleb’aal aj ralch’ooch’ aj echaleb’ re li na’jej, li ch’uut aj kolol rix aj rajlch’ooch’ yo xtenq’ankileb’ li k’aleb’aal ut yo xk’eb’al resil li railal li nekexk’ul laj ralch’ooch’ li yookeb’ xyal b’al xq’e chi rix li loq’ laj ch’ooch’, ut toj xk’e chi jala sa’ xsutam li q’a tenamit ut sa’ xsutam lix najtil li tenamit xex k’e chi na we’k ut jo li wankeb’ xtumin ut laj ilol tenamit ut li b’ioom naq nekex maq’ li q’a ch’ooch’ lao laj ralch’ooch aj Q’eqchi’ li moka tawlimank sa’ lixteepal li q’a tenamit wakax ha’ ut sa’ lix teep li tenamit liiws isawal.

Ja’an jun xli yalok q’e li ch’uut li molam li poyonam ut chirix lix huul li ch’ooch’ li ch’uut li molam aj ralch’ooch’, li wajxaq’ibi chi k’aleb’aal aj echal re li kiib roqal rik’in wuq’ub’ xkaa’k’aal sa’ li b’eeleeb’ roxk’aal xb’e li po akoost   sa li kiib roqk’aal rik’in kab’ laju xex k’e jun lix raq’b’al lix k’uub’ankil chi rix li na’jej xb’aan li na raq’ok atin ut li na tz’ilok rix li chaq’ rab’ arin sa’ xsutam li q’a tenamit chirixeb li b’ioom ut laj ilol tenamit ut eb’ li wankeb’ xtumin ut li neke chapok ch’ooch’ chi mak’a’ xhuul rik’ineb’. Sa li jun may xb’e li po nowyemr re li chiab’ roqk’aal laj raq’ol chaq’ rab’ kixk’e jun lix raq’b’al lix k’uub’ankil chiri rixeb’ li k’iilaak’aleb’aal, ut sa’ li jo’laju xb’e li po tisyeemr re li chiab’ roqk’aal riki’in jo’laju, ja’an aj wi’ laj raq’onel chaq’rab’ jo’ xq’a jultika naq kix k’e lix raq’ b’al lix k’uub’ankil, ut aran xye naq’ li k’iila k’aaleb’aal ja’neb’ chik te’ ilo’q re li na’jej xb’aan naq ja’neb’ xex k’ul chaq’ li railal chi rix kolb’aal li loq’ laj na’jej ut ja’neb’ aj maay aj q’eqchi’ ut ja’neb’ neke’ tawlimank sa’ li sieer sant cruz

Ut aran xraq’e’ chixjunil li kix b’aanu laj raq’ol chaq’ rab’ lix ch’ooch’eb’ laj sieer sant cruz xkana chi jun wakaj naq ink’a’ ta ruuq tex k’ayi, jo’kan naq’ xq’a ket xmaq’b’al se’ ruq’ li chaq’ rab’ ut xb’anumank chikama’an re naq te’ Rechani, ut moko kaj wi’ ta liwajxaq’ib li k’aleb’aal li xe’ nawe’k xb’aan li poopol kab’ sa’ li tenamit wakax ha’, chixjunileb’ li neke’ tawlimank chi wanko’k sa’ li sieer sant cruz wuq’ub ’xkak’aal chi k’aleb’aal wankeb sa’ chaq li sieer jo’ xq’a jultika.

Ja’an li yo chixpletinkil li ch’uut li molam aj ralch’ooch’ ut rochb’eeneb’ laj na’onel chaq’ rab’ re li ch’uut li molam aj ralch’ooch’ wankeb’ kab’ laju li k’aleb’aal sa’ xyanq’ li wuq’ub’ xkak’aal, nekex k’an jun li meex re li sumk’uub’ re naq te’ Rechani li b’ar wank li ne ke’ raj ru rochb’eeneb’ laj tij o manaq laj na’onel chaq’ rab’ sa’ lix nimal li q’a tenamit, nekex tz’ama ut kau nekexpatz’ chi rujeb’ laj na’onel chaq rab’ naq’ textz’iib’a li ch’ooch’ sa’ xk’ab’a’eb’ li k’iilak’aleb’aal aj ralch’ooch’ xb’aan naq ja’ neb’ aj echal re chixjunil li na’jej li wan sa’ lix k’aleb’aaleb’, chiru chi po maars x tik la lix k’uub’ankil rix li na’jej chi ru li chiab’ a’in, li sunk’uub’ ta wanko’ ak xk’uub’la naq sa’ waq’ib’ xkak’aal xb’e li po awril. Ha q’ib’e junad’ li rusilal chi rixeb’ li q’a komon aj ralch’ooch’.

nada

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

Orgullosamente ofrecido por WordPress | Tema: Baskerville 2 por Anders Noren.

Subir ↑